اخوان المسلمین؛ قربانی مذاکرات ترکیه با مصر

پس از هشت سال قطع روابط دیپلماتیک ترکیه و مصر، نخستین هیئت ترکیه برای مذاکره با هدف عادی‌سازی این روابط، چهارشنبه گذشته ۵ می (۱۵ اردیبهشت‌ماه) وارد قاهره شد و از روز جمعه ۷ می‌مذاکرات خود را برای آب‌کردن یخ روابط دو طرف آغاز کردند. از زمان کودتای ۲۰۱۳ علیه دولت «محمد مرسی» این روابط قطع‌شده بود و دو طرف سفرای خود را فراخوانده بودند.
وزارت خارجه مصر، طی بیانیه‌ای اعلام کرد که مذاکرات سیاسی میان قاهره و آنکارا به ریاست «حمدی سند لوزا» معاون وزیر خارجه مصر و «سادات اوتال» معاون وزیر خارجه ترکیه طی دو روز پنجم و ششم ماه می‌صورت می‌گیرد که عملاً این مذاکرات با دو روز تأخیر از روز جمعه آغاز گردید.
«مولود چاووش اوغلو» رئیس دستگاه دیپلماسی ترکیه ۱۲ مارس گذشته از آغاز تماس‌های دیپلماتیک با مصر برای عادی‌سازی روابط میان دو کشور خبر داده بود. وزیران خارجه دو کشور نیز در ۲۱ فروردین گذشته، برای اولین بار از سال ۲۰۱۳ به این‌سو، با یکدیگر به‌صورت تلفنی گفتگو کردند.
در واقع می‌توان گفت؛ این سفر نوعی اعتراف آشکار در به رسمیت شناختن دولت مصر و حرکت نظامی‌ها در ۳۰ ژوئن و بیانیه ۳ ژوئیه و رئیس‌جمهوری السیسی و تمامی نهاد‌های دولت مصر است.
هرچند در این مدت، روابط تجاری و اقتصادی میان دو طرف قطع نشده بود و هیئت دیپلماتیک مصر در ترکیه و مشابه آن در مصر با وجود تمامی مشکلات بزرگی که وجود داشت، حضور داشتند. مصری‌ها معتقدند آن‌ها بودند که اردوغان را وادار به کرنش در برابر خود کردند و طی این هشت سال این دولت مصر بوده که با قدرت برخورد کرده است و درعین‌حال، در سطح رسمی هیچ اهانتی هم به ترکیه نکرده است. رسانه‌های مصری در این مدت نسبت به ترکیه واکنش نشان می‌دادند و علیه ترکیه حرف می‌زدند، اما دولت طبق اصول خود رفتار می‌کرد و تلاش داشت ملاحظات اردوغان و دولتش که در واقع سمپات اخوان المسلمین بود را حفظ کند تا گذر زمان ترکیه را به سمت آن‌ها بکشاند. ترکیه از حامیان اصلی گروه اخوان‌المسلمین در سطح منطقه به شمار می‌رود و در مقابل، دولت کنونی مصر و دولت سعودی و متحدان ریاض، به‌شدت با این گروه مخالف‌اند و برخی از آنان حتی این گروه را یک گروه «تروریستی» اعلام کرده‌اند.

• توقف فعالیت اخوانی‌های مخالف «السیسی» گام اول نزدیکی اردوغان
واقعیت این است که ترکیه از ماه‌ها قبل چرخش خود را برای تغییر در روابط پرتنش با مصر شروع کرده بود، چنان‌که فؤاد اوکتای، معاون اردوغان، پنج گذشته شنبه تأیید کرد که روابط ترکیه با مصر هیچ‌گاه کاملاً قطع نشده بود و تماس‌هایی در سطح اطلاعاتی و دیپلماتیک وجود داشته و اتفاقی که در حال حاضر می‌افتد این است که «روند عادی‌سازی در سطح معاونان وزرا آغاز شده است.» این به معنای ارتقای سطح روابط دو طرف از همکاری‌های غیررسمی به سطح رسمی است و قاهره برای رسیدن به این سطح تلاش کرده با ایجاد محدودیت‌ها برای ناراضیان مصری به‌خصوص اعضا و هواداران جریان اخوان‌المسلمین، رضایت قاهره را برای ورود به سطح علنی سیاسی به دست بیاورد. در اوایل ماه گذشته میلادی «میدل ایست» خبر توقف فعالیت دو تن از چهره‌های سرشناس رسانه‌ای حامی اخوان‌المسلمین را منتشر کرد. معتز مطر، از منتقدان سرشناس حکومت مصر و گزارشگر برنامه‌های تلویزیونی الشرق مستقر در استانبول بود که طبق خبر این سایت خبری، اعلام کرد به «مرخصی نامحدود» می‌رود و هرچند مدعی شده بود کسی او را مجبور به این کار نکرده، اما تأکید کرد: «زمانی که قادر باشم مثل همیشه حق را بگویم مجدداً بازمی‌گردم.» این در حالی بود که این عضو فعال رسانه‌ای اخوان المسلمین ساکن در ترکیه، به‌صورت غیابی در مصر محکوم به ۱۰ سال زندان شده است. چهره سرشناس مصری دیگر «محمد ناصر» بود که او نیز از رفتن به مرخصی در ماه رمضان گفته و اینکه امیدوار است «مجدداً برنامه خود را از سر بگیرد». هر دوی این فعالین سیاسی مخالف دولت السیسی در ترکیه در طول این سال‌ها فعالیت می‌کردند.

 

با توجه به اتفاقی که از بین اردوغان و دولت السیسی افتاد خیلی بعید به نظر می‌رسد که مرخصی این دو ناراضی مصری به این زودی‌ها تمام شود، چون لحن اردوغان و دیگر مقامات ترکیه گویای این است که آن‌ها شروط مصری‌ها را برای کنار گذاشتن حمایت از اخوان‌المسلمین پذیرفته‌اند و حالا که روابط دو طرف وارد کانال سیاسی و علنی شده، طبیعی است که محدودیت‌های بیشتری بر اعضا و هواداران این گروه ایجاد شود. در واقع، ژنرال السیسی دیگر در نگاه ترکیه و رسانه‌های آن «سیسی کودتاگر» نیست بلکه همچنان رهبر حزب «جهش و دموکراسی» ترکیه چندی پیش‌گفته بود؛ «آن ادبیات تند همراه با داد و فریاد به‌سرعت تغییر جهت داده و مبدّل به ادبیات نرمی شده که از سیسی به‌عنوان «برادرم سیسی» یاد می‌شود».

• هزینه – فایده اردوغان در این ارتباط،
اما شکی نیست که این چرخش سریع چندماهه از آن موضع‌گیری تند خصمانه به سمت آشتی‌جویی و دوستی در داخل ترکیه، برای اردوغان بی‌هزینه نخواهد بود. چنانکه روزنامه «قرار» ترکیه این پرسش را با لحن انتقادی مطرح کرده است: «چرا هشت سال را در مصر از دست دادیم؟» با این حال، اردوغان لازم دیده است با وجود هزینه سیاسی در داخل، چرخش خود را در قبال مصر انجام دهد و در این مورد، نمی‌توان تحولات اخیر منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای و شرایط اقتصادی ترکیه را به‌خصوص با شرایطی که کرونا برای ترکیه ایجاد کرده است نادیده گرفت. در واقع، چرخش اردوغان را می‌توان یک نوع بازخوانی روابط کشورش با مصر دانست که اردوغان با توجه به تحولات اخیر و به‌خصوص روی کار آمدن دموکرات‌ها در آمریکا انجام می‌دهند تا دستش برای اتفاقات بعدی در جهان عرب باز باشد. از سوی دیگر، بازار مصر برای ترکیه آن‌قدر وسوسه‌انگیز است که با وجود تشدید همه‌گیری ویروس کرونا و رکود اقتصادی، اردوغان نمی‌تواند دسترسی به این بازار را نادیده بگیرد؛ بنابراین، شرایط برای اردوغان به نحوی شده که او با کنار گذاشتن حمایتش از اخوانی‌ها حالا حاضرشده آغوش خود را برای دشمنان آن‌ها باز کند و از اعتقادات ایدئولوژیک خود نسبت به گروهی که در مدارس آن‌ها تربیت‌یافته و درس سیاست را آموخته، دست بکشد.